De walvis als marien ecologisch ingenieur

Afbeelding van de “Correspondent”

De samenhang van walvispoep, klimaat en visserij

Geschreven door Frank Zanderink

Afgelopen week (27-28 november 2019) kwam er eindelijk (weer) eens aandacht voor de grote rol die walvissen en hun walvispoep in de wereld spelen. Die aandacht is prima en hoognodig, maar dan moeten we daar wel wat meer mee doen! Overigens, het nieuws van de afgelopen week zelf werd gebracht alsof het “nieuw” nieuws was. Wel, de rol die beschreven werd in de media en die walvissen spelen in de oceanen is al veel langer bekend en zelfs veel groter! En nu met de Klimaattop in Madrid des te urgenter de rol van walvissen in de klimaatbeheersing breder naar buiten te brengen. 

Om maar wat te noemen: In 2010 kwam het NOS-jeugdjournaal al met een bericht hierover. En in 2014 kwam het volgende artikel in de Britse “The Guardian”. En de rol van walvispoep behelst nog veel meer dan een grote rol in de klimaatverandering. Maar tot op heden wordt deze wereldwijd beleidsmatig en politiek niet (voldoende) onderkend.

Wat wel echt nieuws was, is dat het Internationaal Monetair Fonds (IMF) hier nu mee naar buiten kwam. Dat zou kunnen betekenen dat het ook eindelijk eens politiek opgepakt gaat worden. En dat wordt tijd en daar gaat het uiteindelijk om.
Het is van cruciaal belang dat we niet alleen de rol van walvissen in de oceanen gaan snappen en onderkennen, maar vooral ook naar de onderzoeksuitkomsten gaan handelen! En dan hoeven we echt niet nog eens 20 jaar te gaan wachten op de laatste onderzoeken, want het is nu al duidelijk dat voor de klimaatbeheersing van de wereld walvisachtigen van groot belang zijn. En dat kent geen uitstel!
Zelf ben ik al enige tijd met een literatuurstudie over dit onderwerp bezig. Vooral om goed te snappen wat er nu precies speelt, om vervolgens met een goed onderbouwd en compleet verhaal naar buiten te komen. Enfin, de huidige actualiteit noopt mij nu hierover al meer te schrijven, het is belangrijk genoeg en het is overduidelijk dat het noodzakelijk is te onderkennen wat de impact van walvissen is op de biodiversiteit, de (commerciële) visstanden wereldwijd, het klimaat, maar ook op de mondiale zuurstofproductie. De plek van de grote walvisachtigen in de ecologie van zeeën en oceanen is niet alleen van groot mondiaal belang, maar ook een zeer complexe. Niet zozeer door de natuur van de walvissen, maar vanwege het complexe systeem van de oceanen, de zeestromingen, het heersende en veranderende klimaat etc. En dan hebben we het nog niet eens over de mondiale rol die de andere zeezoogdieren (zeehonden, zeeleeuwen, dolfijnen, bruinvissen) spelen.

Een poepende blauwe vinvis (Foto: Ian Wiese)

Walvismest

Laat ik eerst vertellen hoeveel een blauwe vinvis, de grootste walvisachtige, per dag aan poep, mest, afscheid. Dat is 3.000 kg per volwassen dier!! Dit gewicht op de totale hoeveelheid water van de oceanen klinkt op zich nog niet als heel veel. Maar als je dit vermenigvuldigt met 250.000. Dit is het aantal blauwe vinvissen dat naar (voorzichtige) schatting ooit op aarde tegelijk leefde, voor de start van de commerciële walvisvangst begin 17e eeuw. Dat is 250.000 x 3.000 kg mest per dag = 750 miljoen kg. Vermenigvuldig dit dan vervolgens met het aantal dagen per jaar 365= 273.750.000.000 kg mest = 273,75 miljard kilo blauwe vinvismest per jaar.

Van de ooit op aarde levende populatie blauwe vinvissen leven er nu nog slechts enkele duizenden (2-3 %). De hoeveelheid mest is dus ook maar een fractie van wat het ooit was. Maar blauwe vinvismest is ook nog eens speciaal, die blijft namelijk drijven aan het oppervlak, daar waar het fytoplankton leeft. En dat is erg cruciaal. En dan hebben we het hier slechts over één soort walvis. Van de meeste andere soorten grote walvisachtigen zijn ook nog maar slechts fracties over. En iedere walvis heeft weer haar eigen mestsoort met typische eigenschappen voor wat betreft drijfvermogen, chemische samenstelling, locaties en periodes waar die mest wordt uitgescheiden.

De rol van de walvismeststoffen in de Oceanen (Bron: IMF)

Maar al die mest die veelal op specifiek plankton rijke plekken ter wereld wordt uitgescheiden is van cruciaal belang voor de overleving en groei van fytoplankton, het plantaardig plankton. Dit plankton is de basis van al het leven in zee. Je zou kunnen zeggen dat het fytoplankton dat bestaat uit algen en kleine wieren (groene plantjes dus!), als het ware de oerwouden van de oceanen vormen. Dan kun je op je vingers natellen wat het effect is van het zo goed als verdwijnen van die bemesting.

Stel dat de boeren wereldwijd hun graanakkers niet meer zouden bemesten; de landbouwproductie zou naar beneden kelderen!

Het fytoplankton is echter niet alleen de basis van de voedselketens in de oceanen, maar vangt ook koolstofdioxide (CO2) uit de lucht en geeft zuurstof (O2) weer af. Dit is wat planten doen. Het fytoplankton in de oceanen produceert het merendeel van de zuurstof (>50 %) dat wij als mensen en dieren verbruiken. En bij elkaar is dat veel meer dan alle bossen op de wereld.

De CO2 winst, t.a.v. klimaatverandering/beheersing zit niet alleen in de opslag van CO2 in de walvissen zelf (ca 33 ton CO2 per dode walvis), maar ook het fytoplankton sterft en zinkt af naar de bodem en legt daarbij koolstof (C) vast. Het fytoplankton legt jaarlijks 40% van al de vrijgekomen CO2 op aarde weer vast! Dat is 4x de hoeveelheid die het Amazone-oerwoud vastlegt.

Fytoplankton (foto: www.fytoplankton.cz)

Het fytoplankton komt veelal samen met het zoöplankton (zoals kleine kreeftjes, garnaaltjes, vislarven en kwalletjes) voor in de oppervlaktelagen van de oceanen. Dit zoöplankton, krill, leeft van het fytoplankton en vormen samen de basis van al het leven in de oceanen. Dit plankton wordt weer gegeten door de baleinwalvissen en kleine vissen. Deze laatste worden weer gegeten door grotere vissen en ook weer door walvisachtigen. Plankton en kleine visjes vormen dus het voedsel van de grotere walvisachtigen. Deze laatste produceren weer veel mest dat noodzakelijk is voor de groei van het plankton en voor de mondiale visstand.

Zoöplankton (Foto: Peijnenburg en Goetze)

Wereldwijd erkennen wetenschappers het multiplier effect van walvissen op de groei van plankton. Deze mest verschilt per locatie in de chemische samenstelling (Fe, N, P) en de aanwezige hoeveelheid van deze stoffen in de mest limiteren eigenlijk de groei van het fytoplankton. Daarnaast zijn er walvisachtigen, bijvoorbeeld potvissen, die naar de diepere delen van de oceanen duiken en daarmee ook voor een verticale vermenging van voedingsstoffen zorgen. Tevens zorgen de migraties van de walvissen dat ook de mest door hen zelf ook over de oceanen beter verdeeld wordt.

Kortom walvissen zijn essentieel voor klimaatbeheersing, maar ook voor de visstand in de oceanen en zijn eigenlijk de bondgenoten van alle vissers, van ons allen dus. Zij zijn de bemesters van de oceaan!

Zuidkapers voor de kust van Zuid-Afrika (Foto F. Zanderink)

Wereldwijd hebben we niet alleen de oceanen ontdaan van de meeste walvissen, maar we hebben de oceanen en zeeën verder ook sterk overbevist. Dit is niet alleen ten aanzien van de vissen, maar ook krill en plantaardig plankton wordt op grote schaal geoogst en aan land gebracht. Kortom er wordt mondiaal roofbouw gepleegd op de oceanen met haar walvissen en plankton, terwijl die onze redding zouden kunnen zijn. Aan de hand van satellietfoto’s is te zien dat in de laatste decennia de oceanen blauwer worden in plaats van groen. Als oceanen groen zijn, zijn ze fytoplankton rijk (bladgroen in de algen en wieren) en als ze blauw zijn helder en arm aan plankton.

Dit is bij lange na niet het complete verhaal. En daarvoor is nog veel meer onderzoek en analyse nodig. Wat is bijvoorbeeld het effect van walvispoep in de Noordelijk IJszee op de haring in onze eigen Noordzee?
Maar dat we dit nog niet weten, moet ons niet beletten vandaag al te starten met handelen. Wat zouden we minimaal moeten doen? In ieder geval direct stoppen met alle walvisjacht, groot en klein. Maar ook voorkomen dat walvissen door schepen worden aangevaren en gedood of verstikt raken in netten of touwen. En laten we daar snel mee beginnen, want walvissen planten zich langzaam voort. Sommige soorten zijn na de invoering van het walvismoratorium niet of nauwelijks in aantal toegenomen. En walvissen beschermen is veel goedkoper dan bijvoorbeeld CO2 opslag in de bodem.

Maar laten we ook stoppen met de oogst van krill (onder meer ten behoeve van de kippenindustrie wereldwijd). Want als je de basis van het leven in de oceanen al weg gaat vangen dan wordt het helemaal dweilen met de kraan open. Op een gezond gemengd boerenbedrijf heb je de koeien die de akkers van mest voorzien en van essentieel voedingstoffen voorzien. Walvissen doen niet veel anders. Zo simpel is het eigenlijk. En dan leveren ze ook nog een belangrijke bijdrage aan terugdringen van de opwarming van de aarde.

NB. Veel van de hier beschreven informatie komt uit het onlangs verschenen IMF rapport en eerder verschenen publicaties van Dr. Joe Roman et al (University of Vermont USA).